Ceza Yargılamasında Uzlaştırma

(TCK Md. 73, CMK Md. 253- 255)

Ceza yargılamasında Uzlaştırma; kendi özgür iradeleri ile kabul etmeleri halinde mağdur ve failin, şikayet konusu suçtan ortaya çıkan sonuçların çözümüne aktif olarak katılmalarıdır. Bu süreç kanunla ve ilgili yönetmeliklerle belirlenen ve yetkilendirilen tarafsız bir üçüncü kişinin profesyonel yardımı ile yürütülmekte ve resmiyet kazanmaktadır.

Uzlaştırmacı, bu sayılan genel süreci kanun ve ilgili yönetmelikler / yönergeler uyarınca atandığı her dosyada yürüten ve sonucu Dairesi’ne ve ilgili Yargı Organlarına raporlayan profesyonele verilen isimdir.

Temel ceza hukuku ve yargılaması prensipleri ile paralel yürütülen Uzlaştırma Sürecinin kendine özgü ve belirleyici ilkeleri vardır:

Uzlaştırmada Temel Prensipler

• Uzlaştırma Çözüm Teklifi, Kanunla Belirtilen Birtakım Suçlarda Zorunludur.

Gelinen aşamasına bağlı olarak, ilk önce soruşturma evresinde, soruşturma evresinde teklif edilmemiş olması yahut isnat olunan suç tipinde değişiklik olması sebebi ile düzenlenen iddianame devamında kovuşturma sürecinde, hakkında makul şüphe oluşan suçun Uzlaştırma Yoluna zorunlu olarak tabi olması söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda Uzlaştırma Çözüm Yolunun teklifi zorunlu olup taraflara usulüne uygun olarak yahut hiç teklifinin yapılmamış olması, kanuna açık aykırılık nedeni ile kurulan hükmü bozma nedeni olacaktır.

Uzlaştırma yoluna tabi suçlar Adalet Bakanlığı’nın herkese açık olarak yayınlanmış olan Tablo‘sundan izlenebilir.

• Uzlaştırma Her İki Taraf İçin De Gönüllü Yürümelidir.

Soruşturma evresinde aldığı isimlerle; Müşteki / Suçtan Zarar Gören ile Şüpheli, suçun kovuşturma evresinde Katılan ve Sanık tarafları, kanunda sayılan suçlar bakımından, Dosyaya bakmakla görevli ve yetkili Hakim / Mahkeme Başkanı tarafından Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı‘nın daha evvelce oluşturmuş ve UYAP (ulusal Yargı Ağı Platformu) üzerinde yargı mensuplarının havalesine entegre bulunan Uzlaştırmacı Listesi’nden atama usulleri uyarınca bir Uzlaştırmacı atanması sağlanır.

Bu kısma kadar gönüllülük değil yasal zorunluluk güdülür iken, devamında Uzlaştırmacının dava taraflarına erişimi sonrası, yaşanan uyuşmazlığın çözümüne ilişkin atılacak adımlar ise tamamen tarafların gönüllülüğü ve irade serbestisi üzerinden yürümektedir. Uzlaştırmacı burada taraf değil süreci yöneten kişi olduğundan kendisi de gönüllülük değil yasanın verdiği kurallar ile işini yürütür.

• Uzlaştırmada Esas Olan, Mağdurun Zararının Giderilmesidir.

Uzlaştırmada mağdurun suçtan doğan zararının giderilmesi, mağdura bir miktar tazminat ödenmesi şeklinde olabileceği gibi, mağdur veya toplum için belirli bir kamu hizmetinde bulunulması, bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapılması veya hukuka ve ahlaka uygun başka herhangi bir edim şeklinde belirlenmektedir. Burada kamu yararı kavramı subjektiflik arz edebilmekte de olup, hukuka ve ahlaka aykırı olmama şeklindeki genel üst kriter ile, kararlaştırılacak edimin serbestisine vurgu yapılmaktadır.

• Tarafların Edimsiz Olarak Uzlaşmalarının Önünde Bir Engel Yoktur.

Faille mağdurun arasında barış sağlanması, uzlaştırmanın esas amacını oluşturur. Bu amaç hem adalet sisteminde mağdurun yararının gözetilerek suçtan doğan zararın tazmini ile buna ulaşılması, suça karşı salt cezai yaptırım uygulanması tekliğinin önüne geçilmesi ve cezalandırmadan önce ‘onarım’a ağırlık verilmesi gibi temel yaklaşımlara dayanır. İşbu sebeple mağdurun fail ile hiçbir edim (tazminat/kamu hizmeti/bağış) öne sürmeksizin uzlaşması, yine aynı şekilde hiçbir edim ileri sürülmeyen failin de bu edimsiz uzlaşmayı kabul etmesinin önünü açmaktadır.

• Uzlaşan Fail Suçu Kabul Etmiş Sayılmaz.

Bir süreçte uzlaşılması, uzlaşma taraflarından “fail/şüpheli” açısından bakıldığında, failin suçu kabul ettiği anlamına gelmemektedir. Uzlaşma “suçu üstlenme” değil, “suçun sorumluluğunu ve sonuçlarını üstlenme” anlamındadır ve faile esasında “suçtan kurtulma” değil, toplumla yeniden bütünleşme olanağı verir. Bu şekilde uzlaştırma kurumunun moral (ahlaki) fonksiyonu da tamamlanmış olmaktadır.

• Uzlaşma Yargının Her Noktasındaki Yükü Hafifletmektedir.

Bir suçla ilgili olarak, başvurulan uzlaşma yolunun olumlu neticelenmesi, kişilerin suçtan mahkûm olmamaları bakımından, ceza infaz kurumları nezdinde, uzlaşılan suç konusu ile tazminat davası açılamayacağından hukuk mahkemeleri nezdinde, icra yoluyla tahsil edilecek herhangi bir maddi varlık da oluşmayacağından icra daireleri nezdinde yargı örgütünün iş ve dosya yükü üzerinde de olumlu etkiye sahiptir.

Uzlaştırmayı Hükme Bağlayan Kanun Maddelerine Kısa Bir Bakış

5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu

MADDE 253.- (1) Cumhuriyet savcısı, yapılan soruşturmanın durumuna göre, kanunun uzlaşma yapılabilmesi olanağını verdiği hâllerde, faili bu Kanunun öngördüğü usullere göre davet ederek suçtan dolayı sorumluluğunu kabul edip etmediğini sorar.
(2) Fail, suçu ve fiilinden doğmuş olan maddî ve manevî zararın tümünü veya bunun büyük bir kısmını ödemeyi veya zararları gidermeyi kabullendiğinde durum, mağdura veya varsa vekiline veya kanunî temsilcisine bildirilir.
(3) Mağdur, verilmiş olan zararın tümüyle veya büyük bir kısmı itibarıyla giderildiğinde özgür iradesi ile uzlaşacağını bildirirse, soruşturma sürdürülmez.
(4) Cumhuriyet Savcısı, fail ile mağdur arasında uzlaşma işlemlerini idare etmek, tarafları bir araya getirerek bir sonuca ulaşmalarını sağlamak üzere, fail ve mağdurun bir avukat üzerinde anlaşamadıkları takdirde, bir veya birden fazla avukatın uzlaştırıcı olarak görevlendirilmesini barodan ister.
(5) Uzlaştırıcı, başvurunun yapıldığı tarihten itibaren en geç otuz gün içinde uzlaşmayı sonuçlandırır. Cumhuriyet savcısı bir defaya mahsus olmak üzere bu süreyi otuz gün daha uzatabilir. Uzlaştırma süresince zamanaşımı durur.
(6) Uzlaşma müzakereleri gizli olarak yürütülür. Uzlaştırma sırasında ileri sürülen bilgi, belge ve açıklamalar taraflarca izin verilmedikçe daha sonra açıklanamaz. Uzlaştırmanın başarısız olması nedeniyle daha sonra dava açılması halinde uzlaştırma sırasında failin bazı
olayları veya suçu ikrar etmiş olması davada aleyhine delil olarak kullanılmaz.
(7) Uzlaştırıcı, yaptığı işlemleri ve uzlaşmayı sağlayıcı müdahalelerini belirten bir raporu on gün içinde ilgili Cumhuriyet savcısına sunar.
(8) Zarar, uzlaşmaya uygun olarak giderildiğinde ve uzlaştırma işleminin giderleri, fail tarafından ödendiğinde, kovuşturmaya yer olmadığına karar verilir.

Uzlaştırma Çözüm Yoluna Başvurulması Zorunlu Olan Suçlar

(uzlaştırma kapsamına alınan suçlar gün geçtikçe artmakta olup, kapsamı değişikliğe uğrayabilmektedir.)

• Kasten Yaralama
• Taksirle Yaralama
• Tehdit
• Konut Dokunulmazlığının İhlali
• İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali
• Kişilerin Huzur ve Sükununu Bozma
• Hakaret
• Kişinin Hatırasına Hakaret
• Haberleşmenin Gizliliğini İhlal
• Kişiler Arasındaki Konuşmaların Dinlenmesi ve Kayda Alınması
• Özel Hayatın Gizliliğini İhlal
• Hırsızlık
• Paydaş veya elbirliği ile malik olunan mal üzerinde veya bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla hırsızlık
• Kullanma Hırsızlığı
• Mala Zarar Verme
• Hakkı Olmayan Yere Tecavüz
• Görevi Kötüye Kullanma
• Bedelsiz Senedi Kullanma
• Dolandırıcılık
• Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf
• Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi
• Açığa imzanın kötüye kullanılması
• Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali
• Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması
• Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanmas

*** 5237 Sayılı TCK’da sayılı yukarıdaki suçlarda Uzlaştırma kurumuna başvurulmakta olup ayrıca, 3573 SAYILI ZEYTİNCİLİĞİN ISLAHI VE YABANİLERİNİN AŞILATTIRILMASI HAKKINDA KANUN, 5042 SAYILI YENİ BİTKİ ÇEŞİTLERİNE AİT ISLAHÇI HAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN KANUN, 5846 SAYILI FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNU, 5941 SAYILI ÇEK KANUNU, 6102 SAYILI TÜRK TİCARET KANUNU, 6325 SAYILI HUKUK UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK KANUNU, 6750 SAYILI TİCARİ İŞLEMLERDE TAŞINIR REHNİ KANUNU, 6769 SAYILI SINAİ MÜLKİYET KANUNU’nda özel olarak düzenlenmiş bazı suç tiplerinde de Uzlaştırma uygulanmaktadır. Bu suç tiplerinin de ayrıntılı listesi yukarıda da belirtmiş olduğumuz Tablodan güncel olarak izlenebilir.

*** Suç Sürüklenen Çocuk’lar bakımından da bazı suç tiplerinde özel ve ek olarak Uzlaştırma Kurumu uygulanmaktadır.