Uluslararası Uyuşmazlık Çözüm Yolları

Uluslararası hukuki uyuşmazlık çözüm yolları nelerdir sorusuna kısaca şöyle cevap verebiliriz:

Milletlerarası hukuki uyuşmazlık çözüm yolları, uluslararası hukukta iki temel gruba ayrılabilir: barışçıl çözüm yolları ve yargısal çözüm yolları.

Barışçıl çözüm yolları, tarafların kendi iradeleriyle veya üçüncü bir kişinin yardımıyla uyuşmazlığı çözmeye çalıştıkları yöntemlerdir. Bu yöntemler arasında şunlar sayılabilir¹:

• Görüşmeler: Tarafların doğrudan veya diplomatik kanallar aracılığıyla birbirleriyle iletişim kurarak uyuşmazlığı çözmeye çalışmalarıdır.
• Dostça girişim: Tarafların uyuşmazlığı çözmek için birbirlerine önerilerde bulunmaları veya üçüncü bir devletin veya uluslararası örgütün taraflara önerilerde bulunmasıdır.
• Arabuluculuk: Tarafların uyuşmazlığı çözmek için tarafsız bir üçüncü kişiye başvurmaları ve bu kişinin taraflara tavsiyelerde bulunmasıdır.
• Araştırma: Tarafların uyuşmazlığa ilişkin gerçekleri ortaya çıkarmak için tarafsız bir komisyon kurmaları ve bu komisyonun raporunu dikkate almalarıdır.
• Soruşturma: Tarafların uyuşmazlığa ilişkin hukuki sorunları aydınlatmak için tarafsız bir komisyon kurmaları ve bu komisyonun raporunu dikkate almalarıdır.
• Hakemlik: Tarafların uyuşmazlığı çözmek için tarafsız bir hakem veya hakem heyetine başvurmaları ve bu hakemin veya heyetin verdiği karara bağlı kalmalarıdır.

Yargısal çözüm yolları, tarafların uyuşmazlığı çözmek için uluslararası mahkemelere başvurmaları ve bu mahkemelerin verdiği kararlara bağlı kalmaları gereken yöntemlerdir. Bu yöntemler arasında şunlar sayılabilir:

• Uluslararası Adalet Divanı: Birleşmiş Milletlerin ana organlarından biri olan ve Lahey’de bulunan uluslararası mahkemedir. Sadece devletler arasındaki uyuşmazlıkları görür ve tarafların rızasıyla yetki kazanır.
• Uluslararası Ceza Mahkemesi: Roma Statüsü ile kurulan ve Lahey’de bulunan uluslararası mahkemedir. Soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçu gibi uluslararası suçlardan sorumlu kişileri yargılar ve statüye taraf olan devletlerin yetkisi altındadır.
• Bölgesel İnsan Hakları Mahkemeleri: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Amerikan İnsan Hakları Mahkemesi ve Afrika İnsan Hakları Mahkemesi gibi bölgesel anlaşmalara dayanan ve insan hakları ihlallerini inceleyen uluslararası mahkemelerdir. Bu mahkemelere hem devletler hem de bireyler başvurabilmektedir.

Uluslararası Adalet Divanı’nın Temel Yapısı Nasıldır?

Uluslararası Adalet Divanı (kısa adıyla UAD), Birleşmiş Milletler’i oluşturan ana organlardan adalet kolunda çalışan en büyüğüdür. UAD;  Birleşmiş Milletler’e üye devletler arası uyuşmazlıkları uluslararası hukuka ve uluslararası hukukun temel ve yardımcı mevzuatına uygun olarak çözüme kavuşturmak için çalışmaktadır. Divanın çalışma usul ve esasları, UAD Statüsü adlı belge ile belirlenmiştir. UAD Statüsü, Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın temel bir parçasıdır.

UAD’nin iki tür yetkisi vardır: yargı yetkisi ve danışma yetkisi. Yargı yetkisi, devletler arasındaki hukuki uyuşmazlıkları çözme yetkisidir. Danışma yetkisi ise, BM Genel Kurulu, Güvenlik Konseyi ve diğer BM organları veya uzmanlık kuruluşları tarafından talep edilen konularda tavsiye görüşü verme yetkisidir.

UAD’nin yargı yetkisini tanımak devletlerin ihtiyari tercihine bağlıdır. Devletler Uluslararası Divan’ın yetkisini, yayınlayacağı tahkimname, Birleşmiş Milletler ile imza edilecek tanıma anlaşması, devlet tarafından yapılan tek taraflı divana taraflık bildirimi veya “forum prorogatum” (devlet herhangi bir uyuşmazlığı adalet divanı’nın önüne tek taraflı bir dilekçe ile getirdiğinde, diğer taraf devletin, divanın bu yetkisini tanımamış olmasına rağmen bu davaya taraf olarak katılarak divanın yargı yetkisini dolaylı olarak tanıması durumu). Uluslararası Adalet Divanı’nın zorunlu yargı yetkisini yukarıda sayılan yollarla tanımayan devletler Divan önündeki davalara taraf olamamaktadır.

UAD’nin 15 yargıcı vardır ve her biri 9 yıl için seçilir. Yargıçların seçimi BM Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi tarafından yapılır. UAD’nin merkezi Lahey’de bulunmaktadır.

Uluslararası Hukuk Hakemliği (Tahkim) Nedir? Nasıl Çalışır?

Milletlerarası hukuk hakemliği, uluslararası hukuk alanına giren uyuşmazlıkların, tarafların iradesiyle belirlenen bağımsız ve tarafsız hakemler tarafından çözümlendiği bir çözüm yöntemi olan yıllardır etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Uluslararası tahkim, başka deyişle uluslararası ilişkilerin gelişmesi ve karmaşıklaşmasıyla birlikte, uyuşmazlıkların tarafsız ve bağımsız şekilde tayin olunan hakemlerce çözülmesi önem kazanmıştır.

Uluslararası hukuk hakemliğinde, taraflar uyuşmazlığın konusu, kapsamı ve usulüne ilişkin kararları kendileri verirler. Taraflar ayrıca hakemleri seçme ve görevden alma yetkisine sahiptirler. Uluslararası hukuk hakemliğinde verilen kararlar bağlayıcıdır ve taraflarca tanınması ve icra edilmesi gerekir.

Modern anlamda uluslararası hukuk hakemliği 18. yüzyılın sonlarından itibaren gelişmeye başlamıştır. 1794 yılında ABD ile İngiltere arasında imzalanan Jay Antlaşması’nda ilk kez uluslararası bir hakemlik komisyonu kurulmuştur. 19. yüzyıl boyunca uluslararası hukuk hakemliği sayısında artış olmuştur. 1899 ve 1907 yılında yapılan Lahey Barış Konferansları’nda uluslararası hukuk hakemliğini teşvik eden kurallar kabul edilmiştir. 20. yüzyılın başında I. Dünya Savaşı’nın ardından Milletler Cemiyeti’nin kurulmasıyla birlikte uluslararası hukuk hakemliği daha da yaygınlaşmıştır.

Hakemlerin seçimi, tarafların iradesine bağlıdır. Taraflar, tahkim anlaşmasında hakem sayısını, niteliklerini ve seçim yöntemini belirleyebilirler. Taraflar hakem seçiminde anlaşamazlarsa, görevli ve yetkili mahkeme tarafından hakem seçimi yapılır. Taraflar, hakemlerin belirli bir meslekten veya uzmanlık alanından olmasını isteyebilirler. Hakemlerin tarafsız ve bağımsız olması esastır. Hakemler, kendilerini seçen tarafın vekili veya temsilcisi değildir.

Hakemlerin görevleri, taraflar arasındaki uyuşmazlığı uluslararası hukuka uygun olarak çözmektir. Hakemler, tahkim anlaşmasına ve tarafların iradesine saygı duymak zorundadır. Hakemler, uyuşmazlığı çözmek için gerekli usul kurallarını belirleyebilir veya tarafların anlaştığı usul kurallarını uygulayabilirler. Hakemler, delilleri toplamak, tarafları dinlemek, bilirkişi atamak ve keşif yapmak gibi yetkilere sahiptir. Hakemler, uyuşmazlığı sona erdirmek için nihai ve bağlayıcı bir karar vermekle görevlidir.