Yurt Dışı Çıkış Yasağı ve Kaldırılması

Yurt Dışı Çıkış Yasağı Nedir?

Kişinin yurt dışına çıkışının yasaklanması, idari ve cezai sebeplerle, kişinin pasaport kullanımının geçici olarak sınırlanması anlamına gelmektedir. Türkiye’ye giriş çıkışlarda pasaport özelinde uygulanacak usul ve esaslar, 5682 Sayılı Pasaport Kanununda ve pasaport kontrol işleme usulleri ilgili yönetmeliklerle düzenlenmekte olup, zaman zaman güncel siyasi sebeplerle genelge özelinde de sınırlamalar yapılmakta olup, temel haklardan olan seyahat özgürlüğünü doğrudan ilgilendiren hususlarda kanun harici düzenleme yapılması Anayasa’ya aykırılık taşıyabilmektedir. Bu hususa ilerleyen noktalarda değineceğiz.

Yurt Dışına Çıkış Yasağı Ne Sebeplerle Uygulanmaktadır?

Pasaport Kanunu’nun Md. 23 ve devamı ilgili maddelerinde düzenlendiği üzere, genel yurtdışı yasağı uygulamasına, harp tehlikesi veya memleket güvenliğine veya sağlık durumuna dokunan diğer olağanüstü haller dolayısıyla Cumhurbaşkanı tarafından giriş – çıkışa kısmen veya tamamen men uygulanabilmektedir.

Kişiler bazında uygulanan çıkış – giriş yasağı ise, aynı Kanunun 22. ve devamı ilgili maddelerinde düzenlendiği üzere, “yurt dışına çıkmaları; mahkemelerce yasaklananlara, memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere ve terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile vakıf, dernek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere”, ilgili yurtdışına çıkış işlemlerinden sorumlu ve yetkili idari makamlarca idari işlem tesisi ile uygulanmaktadır.

Çıkış Yasağının Niteliği ve Muhatap Kurumlar

Pasaportu bulunan kişinin yurt dışına çıkmasını engellemek veya pasaportu bulunmayan kişinin pasaport almasını engellemek niteliğindeki yasak, hem idari hem cezai yönden uygulanmaya açıktır demiştik. Bunlardan birincisi olan cezai yönden yurtdışı yasağının, kişinin geçirmekte olduğu soruşturma veya yapılmaya devam eden ceza kovuşturması nedeniyle uygulandığı ve temeli itibariyle bir güvenlik tedbiri / adli kontrol niteliği taşıdığı bilinmelidir. Bu gibi durumlarda uygulanan şeyin adı “adli kontrol” olduğundan, adli kontrol kararını veren yargı örgütü birimine (sulh ceza hakimlikleri) gerekçeleri ayrıntılı şekilde belirten bir itiraz yapılmalıdır.

Yurt dışına çıkış yasağı ayrıca, pasaport vermeye ve kişiye yurt dışına çıkış onayı vermeye yetkili idari makamlar tarafından idari işlem olarak konulur ve uygulanır. Bu sebeple ki, Anayasa Md. 125 uyarınca, Türk İdari teşkilatının ve bağlı tüm birimlerinin tesis etmiş olduğu diğer idari işlemler gibi, yargının denetimine tabidir.

Bilindiği üzere idari işlemler, idari yargılamaya tabidir ve genel olarak idari işlem ve eylemlerin temel beş noktada hukuka uygunluğu denetlenir. Tesis edilen işlem bu surette, konu, maksat, şekil, yetki ve sebep yönlerinden hukuka tam uygun olmalıdır. Açıklayacak olur isek; diğer her idari işlem gibi yurt dışına çıkış yasağı ve kaldırılması işlemlerinin, konusunun, güdülen amacın (kamu yararı) hukuka uygun olması, şekli unsurlarının (yapılış biçimi) tam ve eksiksiz olması, yetkili kurum tarafından tesis edilmesi ve işlemin hukuka uygun bir sebebe dayanması gereklidir.

Pasaport Tahdidi İşleminin Temel Hak ve Özgürlükler Bağlamında Konumu

Yurt dışına çıkış yasağı kararını takip eden sınırlama (pasaport tahdidi) işleminin Anayasal hak ve özgürlükleri doğrudan ilgilendirdiğini belirtmiştik. Yürütülen soruşturma ve kovuşturmanın selameti ve dahi şahsın yüz yüze yargılama için mahkeme önünde hazır bulundurulabilmesi, kaçmasının önlenmesi ve ceza hukukunun fonksiyonlarının bu surette tam olarak yerine getirilebilmesi amaçlı uygulanan pasaport tahdidinin, aynı zamanda haksız yere suçlanan yahut isnat edilen suçla bağdaşmayacak şekilde tahdide uğrayan kişinin temel hak ve özgürlüklerinin bu bağlamda korunması amacıyla itiraza tabi tutulması ve yetkili kurumca hak ve özgürlükler konumunda incelenmesi sağlanabilir.

Ayrıca idari işlem olarak tesis edilen pasaport tahdidinin de seyahat özgürlüğü ve bağlı hak ve özgürlükleri ciddi şekilde etkilediği, kişinin bu süreçte seyahat etme özgürlüğünün “doğrudan” muhtel olduğu düşünüldüğünde, yapılacak olan idari işlemin iptali başvurularının (idari yargı- iptal ve tam yargı davaları), temel hak ve özgürlükler ekseninde hazırlanması gereklidir.