Türkiye’de Temel Gümrük Mevzuatı

Gümrük mevzuatı, gümrük ve gümrükleme ile ilgili hukuki düzenlemeleri kapsayan bir terimdir. Gümrük mevzuatının amacı, uluslararası ticaretin kolaylaştırılması, gümrük vergilerinin tahsili, kaçakçılığın önlenmesi, tüketici sağlığı ve güvenliği gibi konularda düzenleyici ve denetleyici bir rol üstlenmektir.

Türkiye’de gümrük mevzuatının temelini, 4458 sayılı Gümrük Kanunu oluşturmaktadır. Bu kanun, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne uyum süreci çerçevesinde 1999 yılında yürürlüğe girmiş ve 2009 yılında değiştirilmiştir. Gümrük Kanunu, gümrük idaresinin görev ve yetkilerini, gümrük rejimlerini, gümrük vergilerini, gümrük muafiyetlerini, gümrük yaptırımlarını ve diğer hususları düzenlemektedir.

Gümrük Mevzuatının En Temel Kapsamı Nedir?

Gümrük Kanunu’nun yanı sıra, gümrük mevzuatını oluşturan diğer kaynaklar şunlardır:

• Uluslararası sözleşmeler: Türkiye’nin taraf olduğu veya katıldığı uluslararası sözleşmeler, gümrük mevzuatının bir parçasını teşkil etmektedir. Örneğin; Dünya Gümrük Örgütü’nün kuruluş sözleşmesi, Gümrük İşbirliği Konseyi Sözleşmesi, Gümrük Tarifesi ve Ticaret Sözleşmesi (GATT), Türkiye-AB Gümrük Birliği Anlaşması gibi sözleşmeler bu kapsamdadır.
• Kanunlar: Gümrük Kanunu dışında, gümrükle ilgili konuları düzenleyen veya etkileyen kanunlar da gümrük mevzuatının bir parçasını oluşturmaktadır. Örneğin; 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu, 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu gibi kanunlar bu kapsamdadır.
• Cumhurbaşkanlığı kararları: Cumhurbaşkanlığı kararları ile gümrük vergilerinin oranları belirlenmekte veya değiştirilmektedir. Ayrıca bazı ürünler için ek mali yükümlülükler getirilmekte veya kaldırılmaktadır.
• Yönetmelikler: Gümrük Kanunu’na dayanarak çıkartılan yönetmelikler ile gümrükle ilgili konuların uygulama esasları belirlenmektedir. Örneğin; Gümrük Yönetmeliği, Yetkilendirilmiş Yükümlü Yönetmeliği, Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik gibi yönetmelikler bu kapsama alınabilir.

Türkiye’de Temel Gümrük Yasakları Nelerdir?

Uzun yıllardır kullanımda yeknesaklık sağlanmış gümrük mevzuatında belirlenen eşyalar, taşıt araçları veya kişilerin, Türkiye Gümrük Bölgesine girişi veya çıkışı tamamen veya kısmen yasaklanmış veya giriş çıkışı belli başlı kurumların iznine bağlanmıştır. Gümrük yasaklarının uygulanması ile amaçlanan, ulusal güvenlik, kamu düzeni, kamu sağlığı, kamu ahlakı, çevre koruması, tarihi ve kültürel mirasın korunması gibi konularda önleyici ve koruyucu tedbirler almak ve uluslararası yükümlülükleri yerine getirmektir¹.

Uygulanan Gümrük yasaklarına ilişkin hükümler, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 73 ila 77’nci maddelerinde yer almaktadır. Buna göre;

• Gümrük yasaklarına tabi olan eşya ve taşıt araçlarının listesi, Cumhurbaşkanlığı kararı ile belirlenir ve uygulamaya alınır.
• Gümrük yasaklarına tabi olan eşya ve taşıt araçlarının gümrük idarelerine sunulması veya gümrük idarelerinden çekilmesi halinde, bu eşya ve taşıt araçları gümrüğe terk edilmiş sayılır.
• Gümrük yasaklarına tabi olan eşya ve taşıt araçlarının Türkiye Gümrük Bölgesine girişi veya çıkışı sırasında tespit edilmesi halinde, bu eşya ve taşıt araçları müsadere edilir.
• Gümrük yasaklarına tabi olan eşya ve taşıt araçlarını Türkiye Gümrük Bölgesine sokan veya sokmaya teşebbüs eden kişiler hakkında, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uyarınca cezai işlem uygulanır.
• Gümrük yasaklarına tabi olan kişilerin Türkiye Gümrük Bölgesine girişi veya çıkışı engellenir.

Yasağa tabi olan eşya ve taşıt araçlarının listesi, Ticaret Bakanlığı’nın internet sitesinde ve Bakanlık Yönetmeliğinde yayımlanmaktadır. Bu listeye göre; örneğin;

• Uyuşturucu madde ve psikotrop maddeler,
• Sağlık Bakanlığı’ndan izin alınmadan ithal edilen ilaçlar,
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre koruma altına alınmış tarihi eserler,
• Nükleer malzemeler,
• Tehlikeli atıklar,
• Bazı hayvan türleri ve bitki türleri,
• Bazı silahlar ve mühimmatlar,
• Bazı patlayıcı maddeler, gümrük yasaklarına tabi olan eşya örneklerindendir.

Önemli bir ek olarak, gümrük yasaklarına, bazı ülke veya topraklara yönelik olarak uygulanan ambargo veya kısıtlamalar da dahil edilmekte ve eş uygulamalar görülmektedir.

Ülkeye Alınmayan Malların İade Süreci Nasıl İşler?

Türkiye Gümrük Mevzuatına göre ülke içine alınmayan malların iadesi nasıl gerçekleşir sorusuna kısaca şöyle cevap verebiliriz:

Ülke içine alınmayan malların iadesi, gümrük mevzuatında geri gönderme olarak tanımlanan bir işlemdir. Geri gönderme işlemi, Türkiye Gümrük Bölgesine girişi yasaklanmış veya izne bağlanmış olan eşyanın, idarenin izni vasıtasıyla bölgeyi terk etmesi ve terk ettiği noktadaki ülkenin gümrük bölgesinin mevzuatına tabi hale gelmesi işlemidir. En basit deyişle yasağa konu eşya gümrük ardiyesinden teslim alınmakta ve gümrük noktasından itibaren Türkiye’yi terk etmektedir. Bu işlem sayesinde eşyanın gümrük vergilerinin ödenmesine veya teminata bağlanmasına gerek kalmamaktadır.

Geri gönderme işlemi için aşağıdaki koşulların sağlanması gerekir:

• Eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine girişi yasaklanmış veya izne bağlanmış olmalıdır.
• Eşyanın gümrük idaresine sunulması veya gümrük idaresinden çekilmesi halinde gümrüğe terk edilmiş sayılması gerekmektedir.
• Talebi, eşyanın gümrük idaresine sunulduğu tarihten itibaren en geç 30 gün içinde yapılmalıdır.
• Talep eşyanın sahibi veya temsilcisi tarafından yazılı olarak yapılmalıdır.
• Türkiye Gümrük Bölgesini terk edeceği gümrük idaresi başvurunun yetkili kurumudur.
• Eşyanın geri gönderilmesi talebi ile birlikte, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine girişi yasaklanmış veya izne bağlanmış olduğunu gösteren belgeler sunulmalıdır.
• Kabul edildikten sonra, eşya en kısa sürede ve gümrük idaresinin belirlediği şekilde Türkiye Gümrük Bölgesini terk etmelidir.

Bu imkandan yararlanamayan eşya türleri ise şunlardır:

• Kaçakçılık suçu kapsamına giren eşya,
• İthalatı yasaklanmış olan ve ulusal güvenlik, kamu düzeni, kamu sağlığı, kamu ahlakı veya çevre koruması gibi nedenlerle imha edilmesi gereken eşya,
• İthalatı yasaklanmış olan ve tarihi ve kültürel mirasın korunması amacıyla müsadere edilmesi gereken eşya,
• İthalatı yasaklanmış olan ve uluslararası yükümlülükler nedeniyle iade edilmesi gereken eşya.

Gümrükte el konulan malların iadesi ile ilgili yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

AVUKAT DESTEĞİ